گفت‌و‌گو | نسخه پیچی ناشیانه برای دوران بلوغ
اشاره: پیله‌ها دیگر جایی برای ماندن این پروانه در خود ندارد و مدام تلاش می‌کند تا از وضعیت موجود رها شود تا راحت‌تر بال و پر بزند. این حال و روز نوجوانی است که دیگر تاب کودک بودن را ندارد و تلاش می‌کند تا به بلندای دوران جوانی دست یابد. استقلال، ارتباط مؤثر و فعالیت هدفمند همان چیزی است که برای پروانه تازه بال و پر گرفته نیکوست.
سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا با توجه به اهمیت مسأله بلوغ نوجوانان برای خانواده‌ها گفت‌وگویی با حجت الاسلام والمسلمین ابراهیم شفیعی، مدیر مدرسه علمیه رشد ترتیب داده است تا این نوشتار مقدمه‌ای باشد بر حرکت به سمت یک بازنگری جدی بر شیوه تربیت نسل جدید که با هزاران ابزار مختلف سروکار دارند.
رسا ـ درباره بلوغ و دوران نوجوانی توضیح بدهید که چه دورانی است؟
برای برخورد با فرد بالغ سه مخاطب وجود دارد، اول نوجوان است که در این فضا تنفس می‌کند، پدر و مادر است که باید با این فضا و دوران آشنا باشند تا بی گدار به آب نزنند و افراد دیگری هستند که در تعامل با نوجوان هستند و در یک مدرسه علمیه تحت عنوان استاد، کادر مدرسه و ... می‌توان از آنها یاد کرد.
برای بیان بحث دوران نوجوانی و مسائل آن شیوه‌های مختلفی را تجربه کرده‌ایم. گاهی اوقات در قالب فضای شوخی و خنده مباحث عنوان می‌شد که آفت‌های خاص خودش را نیز داشت. گاهی در فضای بسیار حیا انگیز مباحث عنوان می‌شد و با یک مقدمه سنگین فضا را به سمتی برده می‌شد که ذهن‌ها مشغول نشود و کسی هم شوخی و خنده نکند. این روش هم برای بچه‌ها خوفی ایجاد می‌کرد و گاهی اوقات تأثیر عکس داشت.
آرام آرام به حدی رسیدیم که این مسائل را به صورت روند طبیعی مطرح کنیم و از آن زمان ده سالی می‌گذرد که در حوزه شد و بحث بلوغ را در بستر آرام و طبیعی عنوان شد. به این معنا که ابتدا درباره کودک و سن رشد و میزان هماهنگی رشد بدن بحث شروع می‌شد. در ادامه به شیب ناهماهنگ و ناموزون این رشد در دوران دوازده سالگی برای بچه‌ها توضیح داده می‌شد که تغییرات غیرعادی و جهشی در شما رخ می‌دهد و همین آغاز بلوغ است.
با این مسیر در ادامه به بررسی علائم دوران بلوغ از تغییرات جسمی، روحی، عاطفی تا تغییرات عقلی و رشد بحث عنوان می‌شد و در سه الی پنج جلسه آموزش مدیریت دوران بلوغ را برایشان توضیح می‌دادیم.
رسا ـ مدیریت دوران بلوغ به چه معنا است؟
مثلاً در دوران بلوغ اشتهای فرد زیاد می‌شود. میل او به سمت جنس مخالف افزایش می‌یابد و پرخاشگری نیز در این سن بیشتر می‌شود. راهکارهای برخورد با این مشکلات چه چیزهایی است و وقتی اتفاق می‌افتد، باید با آن چه برخوردی داشت؟ به طور مثال ساختمان قبلی در اعتقادات شما تخریب شده و می‌خواهید تا ساختمان جدید بسازید و برای این ساختمان نیاز به یک نقشه، مهندس و ... می‌خواهید.
مدیریت دوران نوجوانی باید به اندازه‌ای باشد که خود را رها نکند تا دچار بحران‌های زیادی شود. شخصیت، اخلاق، عقلانیت و ... نیاز مهم هر انسانی است که برای رسیدن به آن تلاش می‌کند. اگر فرد برنامه ریزی نکند، دچار مشکل می‌شود.
از طرف دیگر وارد فضای شک و تردید می‌شود. شک گذرگاه است و نه منزل، باید این را به نوجوان توضیح داد تا تلاش کند و به سمت از این گذرگاه عبور نماید. رهاشدگی در این فضا بسیار خطرناک است. یکی از قالب‌های جدی بحث مدیریت جنسی است تا به صورت کاملاً طبیعی به نوجوان توضیح داده شود و بدون هیچ حساسیتی بحث را جلو برد.
رسا ـ یعنی برای بحث درباره مسائل جنسی بایستی کمی احتیاط کرد یا بی پروا به نوجوان توضیح داد؟
همانطور که گفته شد، مدیریت میل جنسی را بدون حساسیت باید بیان کرد. البته نباید ذهن نوجوان را به بعضی چیزها منحرف کرد و طوری مطالب را عنوان کرد که اگر تا قبل از این بیان به صحنه‌های تلویزیون خودمان حساسیتی نداشت، حالا حالتش تغییر کند و میلی در او ایجاد شود که با قبل از آن متفاوت است.
در مجموع وقتی میل شما به غذا، هوا، آب و ... در وجود شما هست، خدا برای تکامل انسان آفریده و اگر فرد به خوبی از آن استفاده کند، مسیر را درست می‌رود و اگر در راه باطل از آن بهره جوید، بدون شک مشکلات درست می‌شود. آب هم اگر زیاد استفاده شود، باعث آسیب به انسان می‌گردد و این مسئله درباره همه اعضا و جوارح انسان صدق می‌کند که در صورت زیاده‌روی برای او مشکلاتی را پدید می‌آورد.
رسا ـ پس یکی از مهمترین کارهایی که شما برای نوجوان پیشنهاد می‌دهید تا در دوران بلوغ صورت گیرد، روشنگری و تبیین مسائل است.
گاهی اوقات نوجوان نمی‌تواند تصمیم بگیرد و به خدا تردید می‌کند. محبت افراطی و تنفر در این سن بسیار مشهود و مورد بحث است و در نهایت همه این مسائل به بیان بحث درباره بلوغ جنسی ختم می‌شود که بایستی همراه با احتیاط‌هایی باشد.
رسا ـ غیر از بحث گفتمانی، روش دیگری ندارید؟
مطمئن باشید که همین بحث برای بچه‌ها خیلی مفید است و اگر با دقت گوش کنند، هم گره‌های زندگی را برایشان باز می‌کند و هم متوجه مشکلاتی می‌شوند که قبلاً با آن درگیر بودند. از طرف دیگر والدین هم یکی از مطالب مهمی است که نسبت به روشنگری برای آنها نیز باید اقدام نمود. باید نحوه برخورد با نوجوان را برای آنها توضیح داد تا نوجوان با حرکت طبیعی و اخلاقی‌تر کارهایی را انجام دهد.
البته باید مدیر مدرسه نیز هوشیار باشد، برای یک جلسه به مدرسه‌ای رفته بودم؛ دو نوجوان را دیدم که همدیگر را بغل کردند، به مدیر گفتم که این مسائل برای شما هشداری ندارد؟ در پاسخ به من گفت که این مسائل چیزی نیست. افراط در محبت منجر به قضایای دیگری می‌شود که باید نسبت به آن مدیریت رفتار داشت. البته این تذکر را بدهم که نباید با تندروی برخورد کرد یا خشن بود و آنها را اخراج کرد، چرا که نتیجه عکس می‌دهد، بلکه باید درمان کرد.
اعتقاد من درباره اتفاقاتی که درباره نوجوان می‌افتد، این است که تا می‌توانیم باید به سمت پیشگیری حرکت کنیم، درون نوجوان جوشش و احساسی است که اگر در فضای تحریک باشد، ان احساسات به غلیان می‌افتد و اگر ما بتوانیم پادزهر آن را تولید کنیم، قطعاً جلوی برخی اتفاقات گرفته می‌شود. اگر غذایی را در مقابل شما بگذارند، علاقه دارید تا آن را میل کنید و سیر شوید، زمانی که سیر شدید، آن را به کنار می‌گذارید.
اگر سفره زیبا و آراسته در مقابل‌تان برپا شود و رنگ و بوی سفره نیز عطرآگین باشد، فرد علاقه دارد تا غذا را تا جایی که توان دارد، استفاده کند و از غذا خیلی استفاده می‌کنند. مثل تالارهای عروسی که چند نوع غذا چیده شده است و فرد زیاده‌روی می‌کند.
زرق و برق و بوی غذا اشتها را زیاد می‌کند. مسائل جنسی نیز همین گونه است و نمی‌توانی جذابیت‌ها را بالا ببری و حالا بگویی که استفاده نکن. این مسئله درباره هر دو جنسیت نیز صدق می‌کند. شبکه‌های اجتماعی نیز در این میان نقش زیادی دارند.
از طرف دیگر پدر و مادر نیز نقش زیادی دارند، شوخی‌های پدرومادر در کنار فرزندان مؤثر است. وقتی عمل ما دچار مشکل شود، هر چقدر هم که عرق بریزیم و بخواهیم تغییر کند، نمی‌شود.
رسا ـ یعنی وقتی انسان از مناظر گناه و اتفاقات مختلف استفاده کند، همه چیز عادی می‌شود و کاملاً طبیعی رفتار می‌کند و همین مسئله سبب می‌شود که مفاسد کمتر شود و بالا نرود. با توجه به فضایی که در شهر قم یا تهران است. خیابان‌های ما به خصوص در صفائیه حضور بدحجاب‌ها زیاد شده است و از طرفی نوجوان در سن بلوغ چشمش به این مناظر می‌خورد و آن چیزی را که نباید ببیند، مشاهده می‌کند. برای این مسئله باید چه راه حلی را دید؟ آیا به دنبال الگوهای جایگزین هستیم؟
برخی روان شناسان کاری کردند و بلایی سر مردم آورده‌اند که حالا می‌گویند که نمی‌شود کاری کرد، ببخشید ولی شما خراب کردید و حالا چگونه می‌گویید که نمی‌شود؟ فضا را به سمت بدتر برده‌اند و از اینکه نوجوان در مرحله بدی مانده‌است، حالا قانع هستند. مهمترین مشکل ما شک نکنید که جدا شدن از آموزه‌های دینی است.
باید تابع نگاهی باشیم که از قرآن کریم و اهل بیت(ع) به ما رسیده است. خانواده‌ها نسبت به این مسائل باید حفاظت داشته باشند و در خود قرآن داستان حضرت یوسف و زلیخا را ببینید که با چه تحفظی از کنارش عبور می‌کند. آیا دین مختص به دوران پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت طاهرین است یا نسخه‌ای برای ما پیچیده‌اند که می‌توانیم از آن در دوران‌ها استفاده کنیم. یعنی وقتی امام زمان ظهور بفرمایید، نسخه جدیدی می‌پیچند؟
یعنی می‌فرمایند که تا حالا دستور امام صادق اینگونه بود و من دستور جدیدی آورده‌ام؟ قطعاً اینطور نیست. برخورد خانواده با نوجوان چگونه باید باشد تا بتوان نوجوان را در شرایطی جدی نگاه داشت و بار آورد. وقتی نوجوان نماز نمی‌خواند، باید چه کرد تا به نماز رو بیاورد؟ راهکارهای دینی را تا چه حد بیرون کشیده‌ایم و تلاش کردیم تا مطابق آن برخورد کنیم؟
برخی روان‌شناسان متأسفانه برای نوجوان نسخه خودارضایی را می‌پیچند و برای اینکه مشکلات نوجوان برطرف شود، از او می‌خواهند تا اینکار را کند. یکی دیگر از کارهایی که می‌کنند، مثلاً برای آرامش پیشنهاد موسیقی داده بودند و تاکید می‌کردند که بهتر است تا فرزند شما آرامش پیدا کند. آن که خالق بشر است و او را آفریده، بهتر می‌داند که چه راه حلی بدهد و آیا راه حل باطل و گمراه کننده می‌تواند جبران کننده باشد؟
ما متأسفانه راه را گم کرده‌ایم و یادمان رفته است که راه‌های پیشگیری چیست و همواره در تلاش برای درمان هستیم. حرف‌های دوپهلو برای خندان همدیگر آرام آرام فضا را از شوخی به سمت جدی می‌برد.
دشمن کار خودش را انجام می‌دهد و ما در زمین دشمن بازی می‌کنیم. البته نباید بازی کنیم و بایستی برای کارها برنامه ریزی داشته باشیم. درباره بحث زن و مرد نیز همینگونه است، آیت الله تبریزی سر درشان بحث می‌کردند که اگر مردی در حال نماز است و مثلاً در می‌زنند، فرد الله اکبر می‌گوید ولی اگر زن باشد باید روی زانویش بزند. ما در مراقبت‌ها رها کرده‌ایم و بعد می‌گوییم که نمی‌شود این فضا را اصلاح کرد.
رسا ـ تشکر از حضرت عالی که وقتتان را در اختیار خبرگزاری رسا گذاشتید. /۹۱۸/گ۴۰۲/س
خبرنگار: علی اصغر سیاحت